فتق ناف چیست و چرا رخ می‌دهد؟

فتق ناف (Umbilical Hernia) زمانی رخ می‌دهد که بخشی از صفاق یا روده از یک سوراخ کوچک و ضعیف در دیواره شکم دقیقاً در محل ناف بیرون می‌زند.

این وضعیت در بدو تولد شایع است و در بسیاری از نوزادان بدون درد و بی‌خطر به نظر می‌رسد.

در اغلب موارد با رشد کودک و قوی‌ تر شدن عضلات شکمی این سوراخ به‌ تدریج بسته می‌شود و برجستگی ناپدید می‌گردد.

براساس منابع معتبر کودکان بخش بزرگی از فتق‌های ناف تا ۴–۵ سالگی خود به‌ خود بسته می‌شوند.

به همین دلیل انتظار همراه با پایش تا این سن در کودک بی‌علامت راهبرد پذیرفته‌شده‌ای است.

علائم و نشانه‌ها را چه زمانی باید جدی بگیریم؟

شایع‌ترین علامت برجستگی نرم و قابل‌ فشار در ناحیه ناف است که هنگام گریه، سرفه یا زور زدن پررنگ‌ تر می‌شود و در خواب یا آرامش کوچک‌ تر می‌گردد.

نشانه‌ های هشدار شامل درد مداوم، سفت و غیر قابل‌ فشار شدن برجستگی، تغییر رنگ پوست (قرمزی یا کبودی)، استفراغ و بی‌ قراری شدید است.

این‌ها می‌توانند نشانه «گیرکردن» (Incarceration) باشند. هر چند این عارضه در فتق ناف کودکان نادر است (کمتر از ۱٪) اما در نوزادان نارس احتمال آن بالاتر است و نیاز به ارزیابی فوری دارد.

رویکردهای نوین و به‌روز در تصمیم‌گیری درمان

۱) «انتظارِ آگاهانه» تا چه سنی منطقی است؟

در سال‌های اخیر تأکید بر صبوری در کودکان بی‌علامت پررنگ‌ تر شده است.

راهنمایی‌ های بالینی و مرورهای جدید پیشنهاد می‌کنند که صِرف باقی‌ ماندن فتق در سنین پایین الزاماً به معنای جراحی فوری نیست و می‌توان تا حدود ۴–۵ سالگی مراقبتِ انتظاری داشت.

حتی برخی تحلیل‌های تازه‌تر مطرح کرده‌اند که توصیه قدیمیِ «ترمیم در ۵ سالگی» برای تمام کودکان پشتوانه قوی شواهدی ندارد و در موارد منتخب می‌توان دوران کودکی را نیز با پایش ادامه داد.

البته این نظر موضوع بحث کارشناسی است و باید شخصی‌سازی شود.

۲) چه زمانی جراحی ضرورت پیدا می‌کند؟

جراحی به طور معمول برای موارد زیر توصیه می‌شود: تداوم فتق پس از حدود ۴–۵ سالگی، بروز عوارضی مانند گیرکردن یا شک به اختناق، درد و ناراحتی مکرر، یا نقایص بزرگ که روند بسته‌شدن خودبه‌خودی را بعید می‌کنند.

شواهد نشان می‌دهد تعجیل بی‌مورد در ترمیم زود هنگام می‌تواند با عوارض و عود بیشتری همراه باشد. بنابراین زمان‌ بندی مناسب اهمیت زیادی دارد.

۳) آیا چسب‌زدن یا سکه‌چسباندن کمکی می‌کند؟

خیر. روش‌های خانگی مانند چسباندن سکه یا بستن کمربندهای فشاری توصیه نمی‌شود. هم اثر بخشی اثبات‌شده‌ای ندارند و هم ممکن است باعث تحریک پوستی و عفونت شوند.

برخی مطالعات کوچک ژاپنی روی «چسب‌گذاری بدون جسم فشاری» گزارش‌هایی از تسریع بستن حلقه فتق و بهبود ظاهر داده‌اند اما این رویکرد هنوز به‌صورت گسترده در راهنماهای بین‌المللی پذیرفته نشده و می‌بایست با احتیاط و در قالب پروتکل‌های تخصصی بررسی شود.

جراحی فتق ناف در کودکان چه انتظاری داشته باشیم؟

ترمیم جراحی معمولاً به‌صورت سرپایی و با بیهوشی عمومی انجام می‌شود.

در کودکان روش «باز» با یک برش کوچک در چین ناف رایج است و در دست جراح کودکان زمان عمل کوتاه و دوره نقاهت مختصر است.

استفاده از مش (Mesh) در کودکان برای فتق‌های ناف معمول نیست و اغلب با بخیه‌ زدن نقص تقویتی انجام می‌پذیرد.

جراحی باز یا لاپاراسکوپی؟

در بزرگسالان لاپاراسکوپی به‌ خاطر درد کمتر و بازگشت سریع‌ تر شناخته شده است اما در کودکانِ مبتلا به «فتق ناف» شواهد جدید نشان می‌دهد که ترمیم باز همچنان روش غالب و مطمئن است.

یک مطالعه وسیع ایالات متحده (۲۰۲۵) نشان داد خطر عودِ همان‌ سمت پس از لاپاراسکوپی در کودکان بیشتر از روش باز بوده است.

بنابراین انتخاب تکنیک باید با توجه به سن، اندازه نقص و تجربه جراح صورت گیرد. لازم به ذکر است که بخش عمده داده‌های «برتری لاپاراسکوپی» به فتق کشاله‌ ران مربوط است و لزوماً به فتق ناف تعمیم‌ پذیر نیست.

پرسش‌های پرتکرار والدین

آیا اندازه حلقه فتق سرنوشت را تعیین می‌کند؟

حلقه‌های کوچک‌ تر به‌ طور معمول تا سنین پیش‌ دبستانی بسته می‌شوند.

اگر چه اندازه می‌تواند راهنما باشد اما تصمیم درمانی تنها بر پایه قطر نقص گرفته نمی‌شود و روند تغییرات در گذر زمان و معاینه بالینی نیز مهم است.

احتمال خطر در نوزادان نارس چقدر است؟

نوزادان نارس نسبت به نوزادان ترم اندکی در معرض خطر بیشتر گیرکردن فتق قرار دارند هرچند در مجموع این عارضه در فتق ناف کودکان نادر است.

بنابراین در نوزاد نارسِ دارای فتق ناف آموزش علائم هشدار و پیگیری منظم اهمیت دوچندان دارد.

آیا پس از عمل محدودیت خاصی لازم است؟

اکثر کودکان خیلی زود به فعالیت‌های روزمره برمی‌گردند. توصیه‌های دقیقِ مراقبت از زخم، کنترل درد و زمان شروع بازی‌های پرتحرک را جراح کودکان بر اساس شرایط هر کودک تعیین می‌کند. دوره نقاهت معمولاً کوتاه است.

نکات عملی برای والدین

آرامش و پایش: در بیشتر نوزادان فتق ناف خود به‌ خود بهبود می‌یابد. معاینات دوره‌ای توسط پزشک کودک کافی است مگر علائم هشدار بروز کند.

از روش‌های غیرعلمی پرهیز کنید: چسباندن سکه، بستن کمربند یا ابزارهای فشاری خانگی می‌تواند مضر باشد.

علائم هشدار را بشناسید: درد، سفتی و غیرقابل‌فشار شدن برجستگی، تغییر رنگ پوست و استفراغ.

زمان مناسب جراحی را به‌درستی انتخاب کنید: در کودک بی‌علامت تعویق منطقی تا حدود ۴–۵ سالگی معمول است ولی تصمیم نهایی باید شخصی‌سازی شود.

انتظارات واقع‌بینانه از روش جراحی: در کودکان ترمیم باز استاندارد رایج است و غالباً به‌سرعت انجام می‌شود لاپاراسکوپی برای فتق ناف کودکان ممکن است همواره مزیت نداشته باشد.

درمان‌های جدید و روندهای تازه

تداوم مراقبت انتظاری مبتنی بر شواهد: برخی تحلیل‌های ۲۰۲۴ پیشنهاد کرده‌اند که حتی پس از ۵ سالگی، در کودکان منتخبِ بی‌علامت، می‌توان همچنان با پایش دقیق ادامه داد این موضوع نیازمند گفت‌وگوی روشن با والدین است و اجماع جهانیِ قطعی ندارد.

بررسی‌های پژوهشی درباره چسب‌گذاری تخصصی: مطالعات کوچک نشان داده‌اند چسب‌ گذاری بدون جسم فشاری ممکن است بستن حلقه را تسریع کند و ظاهر ناف را بهبود دهد اما هنوز برای توصیه فراگیر کافی نیست.

تصمیم‌گیری دقیق درباره تکنیک جراحی: داده‌های جدید مقایسه‌ای در کودکانِ مبتلا به فتق ناف تصویر یکنواختی به نفع لاپاراسکوپی ارائه نمی‌کنند و انتخاب روش باید با تکیه بر تجربه جراح کودکان و آناتومی نقص انجام شود.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

• از ابتدای مشاهده فتق برای ارزیابی اولیه.
• در صورت استفراغ یا بی‌قراری شدید کودک.
• اگر فتق بعد از ۴–۵ سالگی باقی بماند یا بزرگ‌تر شود.
• اگر برجستگی دردناک، سفت یا تغییررنگ‌داده شود و به داخل برنگردد.

سخن پایانی

اغلب فتق ناف در کودکان و نوزادان یک پدیده گذرا و خوش‌ خیم است و در بخش عمده‌ای از موارد بدون مداخله خاص تا سنین پیش‌ دبستانی برطرف می‌شود.

روندهای پژوهشی جدید بر شخصی‌سازی تصمیم‌ها، پرهیز از جراحی زود هنگام در کودک بی‌ علامت و آگاهی والدین از نشانه‌های خطر تأکید دارند.

اگر فرزند شما برجستگی ناف دارد بهترین کار گفت‌ و گو با جراح کودکان و تنظیم برنامه‌ای متناسب با وضعیت خاص اوست(از پایش منظم تا انتخاب به‌موقع و کم‌خطرترین روش ترمیم).

دکتر بهار اشجعی دارای بورد فوق تخصصی در جراحی کودکان و نوزادان از پزشکان منحصر به فرد و ماهر در زمینه جراحی اطفال و کودکان در تهران هستند. ایشان دوره پزشکی عمومی را در دانشگاه شهید بهشتی تهران گذراندند و بعد از اتمام دوره پزشکی عمومی به تحصیل در رشته جراحی عمومی در دانشگاه شهید بهشتی تهران پرداختند. بلافاصله بعد از فارغ التحصیلی در رشته جراحی عمومی، در رشته جراحی اطفال پذیرفته شدند و دوره جراحی اطفال را در دانشگاه علوم پزشکی تهران گذراندند و موفق به کسب رتبه اول کشوری در برد فوق تخصصی جراحی اطفال شدند.

راه های ارتباط با ما

مطب: تهران ـ انتهای بلوار کشاورز، رو به روی درب شرقی بیمارستان امام خمینی، ساختمان شیشه ای سبز، پلاک ۳۷۰ ساختمان ۴۱۶ طبقه ۳ واحد ۱۹

تلفن:

۰۲۱-۴۴۸۰۶۶۶۸

 ۰۲۱-۴۴۸۴۱۸۶۲

بیمارستان کودکان تهران: تقاطع خیابان طالقانی و ولیعصر، روبروی جهاد کشاورزی، پلاک ۴۵۴

بیمارستان لاله شهرک غرب: تهران ، شهرک غرب ، فاز ۵ ، خیابان سیمای ایران ، نبش فلامک جنوبی

 منبع: https://dr-ashjaei.com/

انواع فتق در نوزادان و کودکان و درمان آن

حدود 10 درصد از مردم در طول زندگی به نوعی فتق مبتلا می شوند. بیش از 1 میلیون ترمیم فتق شکم هر ساله انجام می شود که ترمیم فتق اینگوینال نزدیک به 770000 مورد از این موارد را تشکیل می دهد.

مانند بسیاری از افراد، شما احتمالاً فتق را با بلند کردن وزنه های سنگین مرتبط می دانید. اما در واقع، بسیاری از کودکان خردسال، کودکان نوپا و نوزادان دچار فتق می‌شوند – و کاملاً واضح است که در باشگاه وزنه برداری نمی‌کنند یا اثاثیه سنگین را جابه‌جا نمی‌کنند.

در بیشتر موارد، فتق ها مادرزادی هستند، در بدو تولد وجود دارند، اما ممکن است تا اواخر زندگی قابل مشاهده نباشند.

انواع فتق

فتق اینگوینال. اکثر فتق ها در کودکان - حدود 80 درصد - فتق مغبنی هستند، به این معنی که آنها در قسمت پایین شکم، نزدیک کشاله ران هستند. در پسران، قسمت بیرون زده روده ممکن است وارد کیسه بیضه شود که می تواند باعث تورم و درد شود. 

در دختران، تورم معمولا در لابیا یا کشاله ران است. شایع ترین نواحی که فتق ظاهر می شود در شکم، کشاله ران و ناف است. دو نوع فتق مغبنی وجود دارد:

• فتق اینگوینال مستقیم. این زمانی اتفاق می افتد که یک نقطه ضعیف در عضلات پایین شکم ایجاد می شود و بافت ها قادر به عبور از نقطه ضعیف هستند.
• فتق اینگوینال غیر مستقیم. این زمانی اتفاق می افتد که کانال اینگوینال (یک گذرگاه کوچک از دیواره پایین شکم) قبل از تولد بسته نمی شود. این فتق ها در کودکانی که نارس به دنیا آمده اند بیشتر دیده می شود.

فتق نافی. این فتق ناف در کودکان و نوزادان کمتر از 6 ماه شایع است. آنها زمانی اتفاق می‌افتند که سوراخ دیواره شکم، جایی که بند ناف از دیواره شکم خارج می‌شود، بسته نمی‌شود. ناف کودک شما ممکن است بزرگ و متورم به نظر برسد.

فتق ناف معمولاً تا زمانی که کودک شما یک ساله شود، خود به خود بهبود می یابد.

فتق اپی گاستر. در این نوع فتق که بیشتر در پسران اتفاق می افتد، برآمدگی از طریق عضلات شکم بین قفسه سینه و ناف ایجاد می شود که باعث ایجاد توده در آن ناحیه می شود. برای رفع این نوع فتق نیاز به جراحی است.

فتق هیاتال. این نوع فتق زمانی اتفاق می‌افتد که قسمت بالایی معده از طریق سوراخ ضعیفی در دیافراگم که مری به معده می‌رسد برآمده می‌شود. در حالی که این فتق ها رایج هستند، اغلب کوچک هستند و هیچ مشکلی ایجاد نمی کنند.

با این حال، کودک شما ممکن است سوزش سر دل، درد قفسه سینه و سوء هاضمه داشته باشد. اصلاح رژیم غذایی و/یا داروها می تواند باعث تسکین شود، اگرچه گاهی اوقات این فتق ها نیاز به جراحی دارند.

فتق های برشی. فتق برش بعد از جراحی شکم ایجاد می شود. روده ها ممکن است از طریق شکم در اطراف یک برش جراحی بیرون بزنند. فرزند شما برای رفع این فتق به جراحی دیگری نیاز دارد.

فتق های ورزشی. نوجوانان ممکن است دچار فتق ورزشی شوند، آسیبی که در ناحیه مغبنی ناشی از چرخش و چرخش مکرر ایجاد می شود. این نوع فتق عمدتاً در جوانانی که هاکی روی یخ، فوتبال و تنیس بازی می کنند، رخ می دهد.

تشخیص آنها ممکن است دشوار باشد زیرا ممکن است علائم کلاسیک فتق را نشان ندهند. علامت اصلی درد کشاله ران است که ممکن است به داخل کیسه بیضه تابیده شود. درد می تواند ماه ها طول بکشد، اما برآمدگی آشکار بافت هرگز ظاهر نمی شود.

علائم فتق چیست؟

مردان شش برابر بیشتر از زنان در معرض فتق هستند. در بیشتر موارد، توسط والدینی که متوجه برآمدگی می شوند یا توسط پزشک در طول یک معاینه فیزیکی معمول تشخیص داده می شوند.

علائم فتق عبارتند از:

• توده در کشاله ران نزدیک ران
• گریه مداوم در نوزادان
• توده ای که هنگام ایستادن یا زور زدن کودک بزرگتر است (مانند گریه یا سرفه) و هنگامی که کودک دراز کشیده یا آرام است ناپدید می شود.
• درد و حساسیت

درمان فتق

فتق ها نیاز به درمان دارند - اغلب با جراحی - برای جلوگیری از عوارضی مانند خفه شدن، که در آن بخشی از روده در فتق گیر می کند و جریان خون را به آن قسمت روده قطع می کند. نوزادان 6 ماهه و کوچکتر مبتلا به فتق مغبنی نسبت به کودکان بزرگتر و بزرگسالان در معرض خطر خفگی بسیار بیشتری هستند. علائمی که نشان می دهد فتق ممکن است خفه شده باشد عبارتند از:

• تهوع و استفراغ
• نفخ شکم
• برآمدگی که در لمس بزرگ و قرمز و حساس می شود.

اکثر کودکان و نوجوانان بزرگتر که فتق آنها تشخیص داده می شود در واقع از بدو تولد دچار ضعف عضلات یا سایر بافت های شکمی بوده اند.

پزشکان برای تشخیص فتق از چه آزمایشاتی استفاده می کنند؟

اگر تشخیص پس از معاینه فیزیکی مشخص نباشد، پزشک ممکن است آزمایش های تصویربرداری را برای بررسی فتق مغبنی تجویز کند. پزشکان همچنین ممکن است از آزمایشات تصویربرداری برای بررسی بیشتر استفاده کنند.

تست های تصویربرداری ممکن است شامل:

پیوند خارجی NIH سونوگرافی، که از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از اندام های شما استفاده می کند.

توموگرافی کامپیوتری (CT) پیوند خارجی NIH، که از ترکیبی از پیوند خارجی NIH اشعه ایکس و فناوری رایانه برای ایجاد تصاویر استفاده می کند.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) پیوند خارجی NIH، که بدون استفاده از اشعه ایکس از اندام‌های داخلی و بافت‌های نرم بدن شما عکس می‌گیرد.

خبر خوب این است که فتق ها رایج هستند و به راحتی درمان می شوند و اثرات نامطلوب درازمدت در سلامتی ندارند.

درباره دکتر بهار اشجعی

دکتر بهار اشجعی دارای بورد فوق تخصصی در جراحی کودکان و نوزادان از پزشکان منحصر به فرد و ماهر در زمینه جراحی اطفال و کودکان در تهران هستند، ایشان دوره پزشکی عمومی را در دانشگاه شهید بهشتی تهران گذراندند و بعد از اتمام دوره پزشکی عمومی به تحصیل در رشته جراحی عمومی در دانشگاه شهید بهشتی تهران پرداختند، بلافاصله بعد از فارغ التحصیلی در رشته جراحی عمومی، در رشته جراحی اطفال پذیرفته شدند و دوره جراحی اطفال را در دانشگاه علوم پزشکی تهران گذراندند و موفق به کسب رتبه اول کشوری در برد فوق تخصصی جراحی اطفال شدند.

راه های ارتباط با ما

مطب:  تهران ـ انتهای بلوار کشاورز، رو به روی درب شرقی بیمارستان امام خمینی، ساختمان شیشه ای سبز، پلاک ۳۷۰ ساختمان ۴۱۶ طبقه ۳ واحد ۱۹

 تلفن:

۰۲۱-۴۴۸۰۶۶۶۸ 

 ۰۲۱-۴۴۸۴۱۸۶۲

منبع: https://dr-ashjaei.com/